Gustaw Morcinek (1891 – 1963)

Zapraszamy do udziału w projekcie z okazji 130. Rocznicy urodzin Gustawa Morcinka

Informacje w języku polskim tutaj:
Jak się żyło w Karwinie, której już nie ma.pdf

 

Informace v českém jazyce zde
Jak se žilo v Karviné, která již zanikla.pdf


Film

Link na zgłoszenie / odkaz na přihlášku

Dodatkowe informacje można uzyskać w szkole. - Více informací lze získat ve škole.

skola@pzskarvina.cz
596317672

 

Kto był Gustaw Morcinek

Gustaw Morcinek - portret

  • Właściwie Augustyn Morcinek.
  • ur. 25 sierpnia 1891 w Karwinie
  • zm. 20 grudnia 1963 w Krakowie
  • pisarz związany ze Śląskiem
  • nauczyciel, działacz publicystyczny i poseł na Sejm PRL I kadencji (1952-1956).
Biografia

  • Urodził się w Karwinie na Żabkowie w ubogiej rodzinie wozaka Józefa Morcinka. Był najmłodszym z czwórki rodzeństwa (Rudolf, Joanna, Teresa i Gustlik. Augustyn był ósmym dzieckiem u Morcinków, lecz przeżyło tylko czworo.). Żył w skrajnej nędzy.
  • W 1892 roku zginął ojciec Józef Morcinek (Gustlik miał wtedy 9 miesięcy) i ciężar utrzymania rodziny spadł na matkę. Po śmierci męża otrzymała zapomogę i pozwolono jej jakiś czas mieszkać w zajmowanej izdebce. Na skromną egzystencję zarabiała w charakterze tzw. ograbuli przy sortowaniu węgla albo wynajmując się do prania, sprzątania i bawienia dzieci w zamożniejszych rodzinach.
  • Augustyn (nie wiadomo, kiedy zaczął używać imienia Gustaw) - po ukończeniu szkoły ludowej w Karwinie - rozpoczął pracę w kopalni w wieku 16 lat (1907 – 1910), co w porównaniu z rówieśnikami było późno (zaczynali już w wieku 14-15 lat).
  • Gdy miał 19 lat, górnicy zebrali pieniądze na jego edukację, dzięki czemu mógł uczęszczać do nauczycielskiej szkoły ludowej w Białej, którą ukończył w 1914 roku.
  • W czasie I wojny światowej został powołany do służby wojskowej w austrowęgierskim garnizonie w Cieszynie.
  • Po wojnie, od 1919 roku do 1936 pracował jako nauczyciel w Skoczowie.
  • muzeum biograficzne Gustawa Morcinka w SkoczowieW Skoczowie znajduje się obecnie muzeum biograficzne Gustawa Morcinka.

 

Międzywojenna działalność literacka

  • Debiutował w 1918 roku artykułem Wspomnienia z przewrotu w listopadzie 1918 r. zamieszczonym w Dzienniku Cieszyńskim; publikował również w Zaraniu Śląskim.
  • Najważniejsze utwory napisał na przełomie lat 20. i 30., zostając jedynym znaczącym śląskim, polskojęzycznym, prozaikiem okresu międzywojennego. Wtedy to powstały takie dzieła jak: zbiór noweli „Serce za tamą” (1929), czy powieści „Wyrąbany chodnik” (1931-1932), „Narodziny serca” (1932) i „Łysek z pokładu Idy” (1933).
  • M.in. za sprawą tych, poświęconych tematyce górniczej i śląskiej utworów, znalazł uznanie i trwałe miejsce w podręcznikach literatury, a Zofia Kossak nazwała go następcą Orkana i roztoczyła nad nim, w początkach jego kariery, opiekę literacką. Wdzięczny za pomoc Morcinek nazywał Z. Kossak swoją „literacką matką chrzestną”.
  • Lata 1936-1939 spędził Morcinek za granicą, we Francji, Włoszech, Austrii, Niemczech i Danii.
  • Pomnik Gustawa Morcinka w Skoczowie. Autor Jan KuczKrótko przed wybuchem II wojny światowej wrócił do Polski,
  • 1 września 1939 wyjechał do Lwowa, skąd powrócił do Skoczowa na przełomie września i października.
  • 6 października został aresztowany przez Gestapo i w latach 1939–1945 osadzony w hitlerowskich obozach koncentracyjnych kolejno w Skrochowicach, Sachsenhausen i Dachau. ( Do obozów koncentracyjnych zostalo wywiezionych 18 skoczowian, lecz wrócił tylko Morcinek.)
  • Powodem aresztowania, była przedwojenna działalność antyniemiecka. Zarzucano mu odczyty propagandowe dla Polaków w Westfalii, wykpiwanie niemieckiego kółka śpiewackiego („gesengferajnu” od Gesangverein) w felietonie „Cyrk w miasteczku” oraz fakt, że pies bohatera „Wyrąbanego chodnika” nazywał się Bismarck. Jak pisze ironicznie sam Morcinek: „Za tego psa między innymi odsiedziałem bez sądu blisko 6 lat w niemieckich obozach koncentracyjnych.”
  • Podczas pobytu w obozach proponowano mu podpisanie volkslisty w zamian za uwolnienie, Morcinek jednak odmówił.

 

Powojenna działalność literacka

  • Cudem przeżył te lata, kiedy każdy dzień mógl być ostatni. Uwolniony przez wojska alianckie z obozu w Dachau, udał się do Francji, by przyjść do siebie po nieludzkich przeżyciach. ( Zdał z nich relację w Listach spod morwy)
  • W listopadzie 1946 wrócił do Polski, na Śląsk i osiedlił się w Katowicach.
  • Morcinek łączył w swych utworach autentyzm obserwacji z liryzmem i humorem.
  • Oprócz „poważnych” tematów społecznych, pojawiają się w jego twórczości również powieści dla dzieci i młodzieży, powieści historyczne (np. „Ondraszek”) oraz baśnie, nawiązujące do śląskich „bajań” ludowych.
  • Innym bardzo charakterystyczna dla jego postaci elementem jest rozbudowana epistolografia (dział literatury obejmujący utwory napisane w formie listów), czasem zdarzało mu się pisać do dwudziestu listów dziennie.
  • Morcinek otrzymał za swą twórczość wiele odznaczeń i nagród literackich
  • „Dom w Słońcu” Morcinka w SkoczowieLiczne jego książki przetłumaczono na języki obce i wydano za granicą.
  • Gustaw Morcinek zmarł na białaczkę 20 grudnia 1963 w Krakowie. 23 grudnia został pochowany na koszt państwa na Cmentarzu Komunalnym w Cieszynie.

 

Film

  • Życie i twórczość pisarza ukazał w pełnometrażowym, fabularyzowanym filmie dokumentalnym Siedem zegarków Gustawa albo Eremita Skoczowski Morcinek reżyser filmowy i folklorysta górnośląski Antoni Halor (film otrzymał I nagrodę Epoki w 1987 roku).

 

Karwina w twórczości Morcinka

  • Większość książek jest w większym czy mniejszym stopniu produktem przeżyć i obserwacji poczynionych  przez małego Gustlika i dorastającego Gustawa w Karwinie. Jego powieści o tematyce górniczej wywodzą się z Karwiny, nawet te, których akcja toczy się daleko od niej. Np.w Pokładzie Joanny wszystko jest „karwińskie” , nie wyłączając nazwisk.
  • Jedną z najpiękniejszych postaci w Pokładzie Joanny jest inżynier Celestyn Racek, Polak pochodzący z Wieliczki. Zginął w wielkiej katastrofie górniczej wraz z 235 górnikami. Jego grób znajduje się na cmentarzu w Karwinie Kopalniach, a do niedawna zdobiła  go rzeźba „smutnego anioła bez skrzydeł. Anioł opierał się o strzaskaną kolumnę i patrzył gdzieś w świat bardzo daleko. Pod pomnikiem bieliła się marmurowa tablica z górniczym godłem, ze skrzyżowanym młotkiem i perlikiem. Pod godłem jarzyły się litery wyblakłym złotem:

    Tu spoczywa
    C e l e s t y n  R a c e k
    Inż.-Asystent
    Urodzony 28 lipca 1862 roku
    Poległ nagłą śmiercią w kopalniach
    węgla niosąc bohaterską pomoc
    ofiarom eksplozyi gazów.
    Cześć jego pamięci!”

    Pomnik postawiły Rackowi jego dwie siostry i górnicy.O Racku pisze również bardzo pięknie w Czarnej Julce, skąd pochodzi powyższy cytat.

  • Morcinek wprowadził Karwinę do swoich książek – nieustannie powracał do tamtejszych kopalń, kolonii górniczych, ludzi i zdarzeń. Czynił to jednak na dystans, bo po odejściu z Karwiny w 1910 r. coraz mniej do niej zaglądał. Rzadko też kontaktował się ze swoimi karwińskimi przyjaciółmi. Unikał nawet kontaktów z tymi karwiniakami, których uczynił bohaterami swoich książek. Ludzie uzasadniali to jego skąpstwem. Morcinek był bowiem człowiekiem bardzo oszczędnym, a ta oszczędność narastała wraz z jego zamożnością.
  • Przyczyna unikania kontaktów prywatnych z Karwiną i karwiniakami spoczywała w tym, że w Karwinie przeżył Morcinek biedę, upokorzenie, zaś w Katowicach, Warszawie czy Krakowie traktowano go jak coraz sławniejszego pisarza. Dzieciństwo wspominał jednak z sentymentem.
  • Nie utrzymywał też bliższych kontaktów ze swoim rodzeństwem. Matkę sprowadził do siebie do Skoczowa, później zabrał do siebie siostrę Tereskę. Matka zmarła w 1937 r., a od tego czasu starsza o 8 lat Tereska, która nigdy nie założyła rodziny, gazdowała w Słonecznej willi u Morcinka.
  • Matce i Teresce poświęcił dużo miejsca w swojej twórczości.

 

Dzieła G. Morcinka

Morcinek w karykaturze Zygrfryda Gardzielewskiego

Nowele i zbiory nowel
Noc listopadowa 1927
W kwietniową noc 1928
Zgaszony płomyk 1928
Serce za tamą 1929
O te świętą ziemeczkę 1929
Miód w sercu 1930
Cisza 1930
Chleb na kamieniu 1931
Sześć dni 1932
Na bieda-szybie 1932
Kataryniarz  1933
W zadymionym słońcu 1933
Dzieje węgla 1933
Uśmiech na drodze 1935
Gołębie na dachu 1936
Po kamienistej drodze 1936
W najmłodszym lesie 1937
Maszerowa 1938
Miasteczko nad rzeką 1938
Królewski dług 1939

Zbiory opowiadań i powieści
Byli dwaj bracia 1930
Wyrąbany chodnik 1931-32
Inżynier Szeruda 1937
Wyorane kamienie 1939
Dziewczyna z Pól Elizejskich 1946
Listy z mojego Rzymu 1946
Wróżbita 1946
Dwie korony 1948
Zagubione klucze 1948
Pod gongiem 1949
Pokład Joanny 1951
W Nysie na rynku 1952
W Wiergulowej dziedzinie 1953
Odkryte skarby 1953
Ondraszek 1953
Viktoria 1954
Wskrzeszenie Herminy 1956
Z mojej ziemi (publicystyka) 1956
Judasz u Monte Sicuro  1957
Czarna Julka  1959
Siedem zegarków kopidoła Rybki 1961
Opowieści o ludziach z pociągu 1963
Górniczy zakon 1964

Zbiory baśni
Jak górnik Bulandra diabła oszukał 1961
Przedziwne śląskie powiarki 1961
Przedziwna historia o zbójniku Ondraszku 1963

Utwory dla dzieci i mlodzieży
Narodziny serca 1932
Gwiazdy w studni 1933
Łysek z pokladu Idy 1933
Ludzie są dobrzy 1935
Miasteczko nad rzeką 1938

 

Źródła

- Krystyna Heska-Kwaśniewicz – „Pisarski zakon” Biografia literacka Gustawa Morcinka (Instytut Śląski Opole 1988)
- Gustaw Morcinek – Czarna Julka (Czytelnik 1959)
- Panorama pisarzy Leslawa M. Bartelskiego
- Życie i twórczość Gustawa Morcinka (opracowanie B.Bednář, A. Sajdok, P. Janáček, U. Pieczka, r. 2001)
- Wikipedia - Gustaw Morcinek
- Google - zdjęcia

 

web © 2008-24 MM Sound & Global Net